ESKİ URFA’DA MAHALLİ MÜZİK

Şanlıurfa denilince akıllara şüphesiz ilk olarak ; tarih,kültür ve müzik gelmektedir.

Urfa’daki müzik geleneği de kaynak olarak mahalli müzikten gelmektedir.

Özellikle Cumhuriyet Dönemi’nde zirve noktaya ulaşmış olan Urfa mahalli musikisi bu alanda birçok bestekar,sanatçı ve şair yetiştirmiştir.

Bu yazımızda Cumhuriyet Dönemi’ndeki Urfamahalli müziğinden ve üstatlarından bahsedeceğiz.

Yüzyıllardan beri Urfa’ya ait olan  dağ ve bağ yatıları, sıra geceleri,dost meclisleri gibi ortamlarda söylenen türküler,hoyratlar,uzun hava ve gazeller Urfa insanları için bir vazgeçilmez olmuş ve geçmişten bugüne kadar bu gelenek aktarılmış olup, yeni nesiller tarafından da aktarılmaya devam edecektir.

                     Soldan Sağa: Aziz Çekirge-Kazancı Bedih (Yoluk)-Mustafa Dişli-Seyfettin Sucu

Dost meclislerinde icra edilen eserler dönemin teknolojik imkanlarının el verdiği derecede kayıt altına alınmış ve bugünlere kazandırılmıştır. Bu hususta mahalli müziğin bel kemiği olarak arşivciliği gösterebiliriz. Bu arşivcilerden bazıları şöyledir:

Kahveci Yasin (Erdihan),Halil (Ekmen) Binbaşıoğlu, Şıh Fatih(Marandi),Bakır Esmer, Tahir Gümüş…

Özellikle Urfa’da mahalli müziğin beşiği olarak gösterilen yer,şu anda Şanlıurfa’nın Eyyubiye ilçesindeki Harrankapı mahallesinde “Müzik Müzesi” olarak faaliyet gösteren “ Yasin’in Kahvesi” dir.

Eski dönemlerde Urfa’daki kahvehanelerde yaygın bir adet olan mahalli müzik çalma merakının en öncü ismi şüphesiz Kahveci  Yasin (Erdihan) dır.  O dönemlerde kahvehane sahipleri mahalli sanatçılardan kendileri için bant doldurtur ve bu bantların kopyalanmasına izin vermeden kendi kahvelerinde çalarlardı.Bu kahvelere, Harrankapı’da bulunan Gavur Abdo’nun Kahvesi ve Yasin’in Kahvesini örnek olarak verebiliriz. Kendisine has arşivi ile kimselerde bulunmayan kasetleri  çalan Kahveci Yasin farklı sanatçılardan çok sayıda bantlar doldurmuştur. Kahvedeki müzik sefası çoğu günler gün aydınlanıncaya kadar devam ederdi.Yapılan mahalli bantlara bir isim verilir ve bantlar bu isim ile anılırdı. Örneğin, Seyfettin Sucu  Kahveci Yasin için yaptığı bir bantta, Mehmet Durak Şerbetçi ( Hestave)’ye ait olan “Kara Üzüm Habbesi” eserini okumuş ve bu bant “Kara Üzüm”bandı olarak anılmıştır. Halil (Ekmen) Binbaşıoğlu’na yapmış olduğu bir bantta da “Muradı Böyle” uzun havasını okumuş ve bandın adı “Muradı Böyle” olarak anılmıştır.

                                  KAHVECİ YASİN (ERDİHAN)

Mahalli müzikte usta- çırak ilişkisi ile sanatçılar yetiştirilmiş ve bu sanatçılar başta Urfa olmak üzere tüm Türkiye’ye kazandırılmıştır.

Ticari bir amaç güdülmeksizin ,dost meclislerinde hatır-gönül ilişkisine dayanarak söylenen eserler Urfa mahalli musikisini oluşturmuştur. Bu meclislerde usta sanatçılar eserlerini icra ederken, müziğe yatkınlığı olan genç ve küçük yaştaki insanlar da bu meclislerde -tabiri caiz ise- kapı önünde oturarak hem kulaklarını müziğin makamı ile doldurup tecrübe kazanırlar hem de meclis adabını öğrenirler.

Urfa müziğinde söylenen eserler için kaynak kişiler (Bestekarlar) yer almış ve bu alanda çalışmalarını yapmışlardır. Bu alanda yer alan başlıca isimler şöyledir:

Bakır Yurtsever (Bekçi Bakır), Mukim Tahir (Tahir Oturan), Kel Hamza (Hamza Şenses), Mahmut Güzelgöz (Tenekeci Mahmut), Bedih Yoluk ( Kazancı Bedih ), Mustafa Dişli,Mehmet Ataç (Aliçine Mehmet), Mahmut Akagün (Dellek Mahmut Hafız), Osman Özsoy (Bandocu Osman), Damburacı Derviş, Şükrü Çadırcı (Şükrü Hafız), Yavuz Tapucu,Cemil Cankat,Ahmet Cankat,Yusuf Kuşçuoğlu,Abdullah Balak, BedirhanKırmızı…

Daha sayamadığım onlarca kaynak kişi tarafından bestelenen eserler dilden dile dolaşmış hem kendileri tarafından hem de usta sanatçılar tarafından icra edilmiştir. Bu eserler üzerinde derleme çalışmaları da yapılmıştır.Bu hususta en önemli çalışmaları yapanlardan birisi de şüphesiz Mehmet Özbek hocadır.

Soldan sağa ayaktakiler : Ömer Gültekin,Ömer Emiroğlu,Lütfü Emiroğlu,Mehmet Özbek

Soldan sağa oturanlar: Fazlı Öztop,Tenekeci Mahmut (Güzelgöz),Vefik Ataç

Gerek uzun hava gerek hoyrat gerek gazel gerekse de türkü alanında sayısız mahalli sanatçı yetiştiren kadim şehir Urfa, dünya çapında müzik şehri olarak anılmaktadır. Bu mahalli sanatçılarımızın bazılarından yazının kaynak kişiler bölümünde bahsedilmişti .Bahsedilmeyen isimlerden de bazıları şunlardır:

Seyfettin Sucu (Şark Bülbülü), Kadri Sema (Kaddare), Abdurrahman Kepekçi (İnalı), İbrahim Tatlı-ses- ,İzzet Delioğlu (Demir İzzet),Ahmet Karaoğlan,Karaköprülü İsmail, Topal Halaf,Mustafa Savaş, Dehlan Kadir (Kadir Cavcı) ,Abdullah Uyanık,Haşim Mısırlı,Kemal Beydilli,Mehmet Gençkol (Kurrik Mıhey),Mustafa Boydağ,Eyüp Sabri Tuncer,İsmail Badıllı,Mehmet Delioğlu, Mehmet Özbek,Mahmut Coşkunses,Mustafa Sucu,Halil Kendirli,Halil Altıngöz,…

Hoyrat ve uzun hava alanında: İzzet Çullu, Hüsnü Kırmızı, Mehmet Gözoğlu (Fırıncı Mıhey),Mustafa Şahin,Mehmet Melik,Mehmet Halhallı, Emin Taşkıran,Yaşar Özden…

Gazel Alanında: Kazancı Bedih ( Bedih Yoluk), Osman Uluoğlu (Azem Osman), Abbas Gülmez(Kambur Abbas)…

Enstrüman alanında : Aziz Çekirge,Mehmet Nacak,Naci Yoluk, Osman Uluoğlu ( Azem Osman),Mehmet Muştu,Abdulkadir Karakuş, Şefik Çiçek, Halil Topçu,Fazlı Öztop, Yusuf Özer (Saatçi Yusuf) Akif Çekirge,Bakır Karadağlı,Yusuf Oktay…

Soldan Sağa: Mustafa Savaş,Suha Kürkçüoğlu,Seyfettin Sucu,Lütfü Emiroğlu,Abdullah Balak Yıl :1968

İnanç ve peygamberler şehri olan Urfa, İslam coğrafyası tarafından da kutsal bir kent olarak kabul edilir. Bu durumun Urfa’daki mahalli müziğe yansıması kaçınılmaz olmuştur. Özellikle tasavvuf alanında mevlüthanlar ve gazelhanlar yetişmiştir. Bu alanda eserler veren Urfalı mevlüthanlar gerek sesleri ile gerek ilimleri ile gerekse de kişilikleri ile insanlar tarafından sürekli saygı ve sevgi ile karşılanmıştırlar.Bu isimlerden örnek vermek icab ederse bazı isimler şöyledir:

Şıh(Şeyh)İbrahim (Karataş), Şevki Hafız (Şevki Altıngöz),Dede Osman (Osman Aydın), Şükrü Hafız (Şükrü Çadırcı), Kürt Ömer Hafız, Culha Hafız (Mahmut Kayar), Akif Hoca (Akif Baybostancı), Hafız Nuri Başaran, Abdulkadir Rızvanoğlu, Halil Hafız (Uzungöl), Ahmet Uzungöl, Dellek Mahmut (Mahmut Akagün)...

Asırlardan beri süre gelen mahalli müzik anlayışı,Türkmusikisine sayısız eserler ve sayısız sanatçılar vermiştir.Eserlerin hemen hemen hepsi bölgede yaşanmış bir olaya ithafen yazılmış olup, edebiyat kurallarına uygun bir şekilde neşredilmiştir.

“Yaylalar İçinde Erzurum Yayla” eseri  herkes tarafından sevilen mazlumun yanında olan Urfalı Nazif’e ithafenyazılmıştır.Yine aynı şekilde “Cabur Dağdan Kuş Geliyor” eseri de Urfa’nın tanınmış şahsiyetlerinden olan,Fransız işgalinde de Urfa’nın savunmasında büyük rol oynayan Arap Reşo ( Reşit Polat) ın oğlu Polat Mehmet (Mehmet Polat) a ithafen yazılmıştır.

Mukim Tahir (Tahir Oturan)  a ait olan “Kırmızı Kurdele Kör Olasan Emine” eseri de, İstanbul’a plak yapmaya giden Mukim Tahir’in , plak şirketinde Emine adındaki sekreter tarafından küçümsenmesi sonucunda sekreter Emine’ye ithafen  Mukim Tahir tarafından yazılmış ve plağa okunmuştur.

Büyük üstatlar tarafından okunan hoyratlar,türküler,gazeller ve uzun havalar bugünlere kadar ulaşmış ve kadim şehir Urfa’da bir kültür olmuştur.

Urfa mahalli müziğinde emeği geçen herkese, bu kültürü bugünlere aktaran ve yarınlara da ulaşması için çabalayan herkese sonsuz minnetlerimi iletiyorum. Adı geçen-geçmeyen tüm üstatlarımız için, ahirete irtihal edenlere Cenab-ı Allah’tan rahmet, sağ olanlara da sağlık ve afiyet diliyorum.