Bölge insanının vazgeçilmezi: Mırra

İsmail Yaprak/Şanlıurfa OLAY 

KAHVENİN acısı olan mırra, yalnızca Güneydoğu yöresine özgü, özellikle de Urfa’ya. Mırra kelimesi Arapçadan geliyor, acı anlamına gelen ‘mur’dan türetilmiş olan mırra, bu yörede günlük yaşamın önemli bir parçası durumunda. Şanlıurfa’da kahvehane işleten Mustafa Acar, yıllardır mırra ikram ediyor misafirlerine. Kahve ile mırra arasında fark olduğunu ifade eden Acar, mırra kahvesinin özel bir sunumunun olduğunu söylüyor.

Acar,’’ Kahve mütevazıdır, bir köşede sessizce yudumlanır ama mırra farklıdır, törenler eşliğinde sunulur’’ diyerek mırra kahvesinin kendine özgü bir tarzı ve tadı olduğunu belirtiyor. Mırra kahvesinin konuk kabulünde, sıra gecelerinde, düğünlerde, eğlencelerde, dini nikâhta, taziye evlerinde, bayramlarda sunulan bir kahve olduğunu söyleyen Mustafa Acar, bir zamanlar zenginlerin konağında özel kahvecinin tutulup, konukların öyle ağırlandığını ekliyor.

Kendine özel adetleri var

Güneydoğu Anadolu’da sunumu bir gelenek haline gelen mırranın içimi sırasında, fincanının kesinlikle yere konulmaması gerekiyor. Fincanın yere koymak mırrayı hazırlayana hakaret anlamına geliyor. Yanlışlıkla yere bırakılırsa mırrayı ikram eden kişi karşılığında bir şeyler talep edebiliyor. Oldukça acı bir kahve olan mırra özellikle ağır yemeklerin üzerine içiliyor.

Mırranın farklı aşama ve hazırlanış biçimlerinin olduğunu söyleyen Mustafa Acar, mırra kahvesinin Urfa yöresinin saygın ve varlıklı ailelerine miras olarak kaldığını, genellikle düğün yemeklerinden, taziyelerden, davetlerden sonra ikram edildiğini söyledi.

Halk arasında buna ‘kovma’ deniliyor

Mırranın kendine özgü adetleri olduğunu dile getiren Acar, ‘ Bu kahveyi herkes aynı kulpsuz fincanla içiyor. En önemli gelenek, mırra fincanının yere bırakılmaması. Eskiden bu hatayı yapanın yapması gerekenler varmış. Bunlar, fincanı altınla doldurmak, kahveyi servis edenle evlenmek, kahveyi servis edeni evlendirmek, kahveyi servis edenin çeyizini düzmek olabilirmiş’’ diyerek mırranın ne kadar önemli bir yerinin olduğunun altını çiziyor.

Bir ailenin konuklarına mırra sunması için de özel şartlar gerektiğini anlatan Acar,  daha önce hiç mırra sunmamış bir ailenin çocuğunun gün gelip de hali vakti yerine gelip de mırra vermek isterse usulüne uygun olarak komşu yörenin ileri gelenlerini evine davet etmek zorunda olduğunu belirtiyor. Mırra kahvesinin farklı aşama ve hazırlanış biçimlerinden geçerek bu ismi aldığını söyleyen Acar, mırranın konuklara kalkarken tekrar ikram edildiğini ve halk arasında buna ‘kovma’ dendiğini kaydediyor.

Sert ağaçtan yapılıyor

Mırra kahvesinin kaliteli bir kahveden yapılması gerektiğini söyleyen kuru kahve satıcısı Kemal Karakuş, bu kahveyi hazırlamak için sabırlı olmak gerektiğinin altını çiziyor. Önce yeşil çekirdekli kahvenin kavrulması gerektiğini söyleyen Karakuş, kavrulan kahvenin sonra dövülmesi gerektiğini, bu işlemin de sert ağaçtan yapılan dibek denen havanlar ile yapıldığını anlatıyor. Kahvenin dibek kolu ile iyice dövüldükten sonra kaynatma evresine geçildiğini aktaran Karakuş, kahvenin hazırlamasında en önemli şeyin kaynatılma evresi olduğuna dikkat çekiyor.

Sabır isteyen bir süreç

Mırranın kıvamını buluncaya kadar defalarca köpürtüldüğünü, kaynama süresinin bilinen yöntemlere göre uzun sürdüğünü ve sabır isteyen bir süreç olduğunu ifade eden Karakuş, kahvenin suyunun birkaç kez farklı kaplarda süzüldüğünü her seferinde su eklenerek tortusundan ayırma süzgecinden geçirildiğini söyledi. Mırranın acı olma özelliğinden dolayı hazırlanırken şeker kullanılmadığını belirten Karakuş, soğuyan kahvenin özel cezvelere doldurulduğunu ve tek fincanda servis edildiğini sözlerine ekliyor.

Erken içilirse damağı yakıyor

Mırra kahvesinin ikramının da normal kahveye göre farklı olduğunu ifade eden Kemal Karakuş, mırranın tek fincanda tek içimlik bir kahve olduğunu söylüyor. Kahveyi dağıtanın bir elinde kahve ibriği diğer elinde ise fincan olduğunu, büyükten küçüğe doğru sırayla odadaki herkese dağıttığını anlatan Karakuş, kahvenin herkese ikişer defa verildiğini belirtiyor. Karakuş, “Birinci içimden sonra kahveci aynı fincana aynı miktar mırrayı koyup tekrar uzatıyor. Kahve gibi yavaş içilirse soğuyor ve tadı kaçıyor; erken içilirse damağı yakıyor’’ diyerek kahvenin önce damağa hafif değdirilerek tadına bakılıp, sonra iki-üç yudumda yavaş yavaş içmek gerektiğini dile getiriyor. Mırrayı herkesin aynı fincanda içtiğini söyleyen Karakuş şunları ekliyor: “İkram edenin mutlaka yüzüne bakılıyor, bir yudum alındıktan sonra fincan eline geri veriliyor. Yanılıp da fincanı yere koyan kabalık etmiş sayılıyor. Ya fincanın derinliği kadar altın koyacaktır içine ya da ikram eden genci evlendirme sözü verecektir.’’

Sıra gecelerinin vazgeçilmez içeceği

 Mırra, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Şanlıurfa, Gaziantep, Mardin gibi illerin yanı sıra Arap kültürünün yoğun olduğu diğer illerde de bulunan bir kahve türüdür.

Şanlıurfa'da son zamanlarda daha çok taziye ziyaretleri ve düğünlerde misafirlere ikram edilen, sıra gecelerinin vazgeçilmez içeceği “Mırra”, kentte en çok sevilen içecekler arasında yer alıyor.Hazırlanışı oldukça zahmetli olan “Mırra”, kahve çekirdeklerinin iyice kavrulmasının ardından uzun süre dövülmesiyle toz haline getiriliyor. Daha sonra kaynatılan kahve, süzüldükten sonra tekrar kendine has cezvede kaynatılarak ikrama hazır hale geliyor.